Wzory użytkowe – czym są i jak je chronić

Wzory użytkowe w modzie

Kontynuując tematykę wzorów, rozpoczętą w jednym z poprzednich wpisów, dziś zajmiemy się zagadnieniami związanymi z wzorem użytkowym. W szeroko pojętej branży modowej występują zarówno wzory przemysłowe jak i wzory użytkowe, co więcej jeden przedmiot może być zarówno wzorem przemysłowym jak i wzorem użytkowym. W dzisiejszym wpisie postaram się scharakteryzować wzór użytkowy oraz pokazać, iż również branża modowa ma z nim wiele wspólnego.

Zanim jednak przejdziemy do konkretnych „modowych” przykładów wzorów użytkowych, cofnijmy się do ich początków. Pojęcie wzorów użytkowych jako takich oraz ich ochronę po raz pierwszy wprowadzono w niemieckiej ustawie „Gebrauchmustergesetz” w 1891 roku. Dostrzeżono wtedy, iż nie tylko wzory zdobnicze (czyli estetyczne ukształtowanie przedmiotu) wymaga ochrony prawnej, ale również ich funkcjonalność i użyteczność. Również polskie przedwojenne ustawodawstwo przewidywało ochronę wzorów użytkowych na mocy Ustawy o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych z 1924 roku. Art. 79 tejże ustawy rozróżniał pojęcie wzoru użytkowego od pojęcia wzoru zdobniczego, a mianowicie: „Jeżeli nowość postaci ma na celu podniesienie pożytku, wzór nazywa się użytkowym, jeżeli zmierza do celów artystycznych – nazywa się wzorem zdobniczym”. Proste, prawda? Szkoda, że w we współczesnym polskim ustawodawstwie tak rzadko korzysta się z tak prostych rozwiązań…

Abstrahując jednak od form definicji wprowadzanych przez polskiego ustawodawcę oraz powracając do czasów współczesnych – sięgnijmy do Ustawy o własności przemysłowej i obecnie obowiązującej definicji wzoru użytkowego. Zgodnie z art. 94 ust. 1 Ustawy „Wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.” Ust. 2 tegoż artykułu z kolei mówi, iż „Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów.”  Powyższe wskazuje, iż aby dany przedmiot mógł zostać uznany za wzór użytkowy, musi być nowy, a więc do tej pory publicznie nigdzie nieujawniony oraz musi być użyteczny pod względem technicznym. Co do kryterium nowości wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 16 lutego 2009 roku, sygn. akt VI SA/Wa 1831/08 „W celu zniweczenia przymiotu nowości wystarcza stworzenie możliwości zaznajomienia się z wzorem użytkowym w taki sposób, aby przeciętny specjalista mógł na tej podstawie stosować dany wzór użytkowy. Jest przy tym kwestią całkowicie obojętną, czy oraz jak szerokie grono osób rzeczywiście zaznajomiło się z tą informacją lub jak szerokiemu gronu osób taką możliwość stworzono. Udostępnienie wzoru pomiędzy aktualnymi lub potencjalnymi kontrahentami może przeczyć spełnieniu przesłanki nowości, o ile nie została zawarta umowa zobowiązująca do zachowania poufności.” Ten sam Sąd w późniejszym wyroku (z dnia 15 grudnia 2009 roku, sygn. akt VIII SA/Wa 605/09) stwierdził, iż nawet jeśli we wzorze użytkowym wykorzystamy elementy znane z innych wzorów użytkowych (wcześniejszych) to taki wzór (późniejszy) może wciąż zostać uznany za nowy, jeśli te elementy dotyczą nowego przedmiotu lub tworzą w nim inny układ przestrzenny.

Przechodząc od ogólnych rozważań do konkretnych przykładów – wzorami użytkowych w modzie mogą być:

• wieszak do odzieży (na przykład wieszak ubraniowy ścienny zarejestrowany w 2015 roku pod numerem 124018),
• wieszak na biżuterię (zgłoszony w 2013 roku i zarejestrowany pod numerem 122196),
• opakowanie na kosmetyki (z 2011 roku zarejestrowane pod numerem 124387),
• lustro z oświetleniem (zgłoszone w 2014 roku, posiadające prawo wyłączne pod numerem 068446*).

Przykłady wzorów użytkowych w modzie można mnożyć w zasadzie bez końca, wskazane powyżej mają uświadomić, iż nawet w tak prostych i wydawałoby się nie odkrywczych przedmiotach można dostrzec potencjał i co najważniejsze dla twórcy – je chronić.

Zgodnie z art. 95 Ustawy prawo własności przemysłowej, na wzór użytkowy można udzielić prawa ochronnego. Po nabyciu takiego prawa, twórca ma wyłączne prawo do korzystania z takiego wzoru użytkowego zarówno w sposób zarobkowy jak i zawodowy na całym obszarze Rzeczpospolitej Polskiej przez okres 10 lat od daty zgłoszenia w Polskim Urzędzie Patentowym.

Na zakończenie warto wspomnieć, iż o wzorze użytkowym mówi się bardzo często jako o „małym wynalazku” z uwagi na jego „techniczny” charakter, lub jako o „młodszym bracie” patentu. O sprawcy całego zamieszania, oraz o cechach łączących wzór użytkowy z patentem – już wkrótce na naszym blogu!

*Tych bardziej dociekliwych Czytelników zachęcam do zajrzenia na stronę Polskiego Urzędu Patentowego i wyszukania wskazanych powyżej wzorów użytkowych, aby móc dokładnie obejrzeć jak wygląda zgłoszenie wzoru użytkowego wraz z ich rysunkami technicznymi.