Sztuka ludowa w modzie a prawa autorskie

Sztuka ludowa – Wykorzystanie wzorów sztuki ludowej na ubraniach a prawa autorskie

Czy nie macie wrażenia, że świąteczno-noworoczna przerwa trwała za krótko i minęła zbyt szybko? Ja mam takie wrażenie co roku i Nowy Rok znów mnie zaskoczył, że przyszedł tak szybko (prawie jak zima drogowców). Wiem, że teraz jest już właściwie czas realizowania noworocznych postanowień, wkraczania w Nowy Rok z nową energią i masą pomysłów, ale ja w związku z tym, że jeszcze noworocznych postanowień nie zrobiłam, chciałabym na chwilę przenieść się na krakowski bożonarodzeniowy jarmark.

Dlaczego akurat tam? Po części dlatego, że tam wciąż mają choinki, światełka i inne świąteczne dekoracje i wciąż można poczuć ducha świąt  (które minęły zbyt szybko), a po części dlatego, że znajdziemy tam mnóstwo przedmiotów będących lokalnym rękodziełem, a w tym między innymi ubrań stanowiących dzieła sztuki ludowej. Naturalnym pytaniem jakie nasuwa się w takich okolicznościach jest pytanie o prawnoautorską ochronę symboli sztuki ludowej. Czy podlegają one w ogóle ochronie podobnie jak symbole RP? –  o których szerzej pisałam w artykule „Godłem RP zdobiony T-Shirt – Jaki znak twój? – Orzeł Biały” do którego lektury serdecznie zapraszam.

Rozpoczynając rozważania na ten temat chciałabym zaznaczyć, iż bardzo często można spotkać się ze stwierdzeniem, że sztuka ludowa taka jak na przykład wzory graficzne są „niczyje”, w związku z czym nie podlegają ochronie na gruncie prawa autorskiego. W wielu jednak przypadkach, takie rozumowanie może okazać się błędne i może narazić nas na zarzut naruszenia cudzych praw autorskich.

Tradycyjne wzory, piosenki czy też inne dzieła sztuki ludowej, co do których trudno zidentyfikować twórcę oraz czas ich powstania stanowią dziedzictwo kulturowe danego regionu a także danego kraju. Można powiedzieć, że na stałe weszły już do „domeny publicznej”, w związku z czym nie przysługuje im ochrona na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ponieważ nie można ustalić, ani przedmiotu ani podmiotu ich ochrony.

Co jednak ze wzorem graficznym zawierającym charakterystyczne motywy sztuki ludowej ale stworzonym przez znanego ludowego artystę, a następnie wykorzystanym i umieszczonym przez projektanta na T-shircie? Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 listopada 2011 roku o sygnaturze akt III CSK 30/11 wyraźnie rozróżnił te dwie wyżej wskazane sytuacje i stwierdził, że „Anonimowe dzieła folklorystyczne zasadniczo nie stanowią utworów prawnie chronionych, a anonimowi twórcy nie są twórcami nieujawnionymi, o jakich mowa w art. 8 ust. 3 p.a.p.p. Przyjmuje się, że dozwolone jest zarówno swobodne rozpowszechnianie dzieł folkloru, jak i tworzenie oraz eksploatowanie opartych na takich dziełach przeróbek i adaptacji. Nie dotyczy to tych utworów sztuki ludowej, w odniesieniu do których można oznaczyć osobę twórcy, a dziełu przypisać indywidualny, twórczy charakter.”

Reasumując, sztuka ludowa a właściwie dzieła ludowe jako takie, postrzegane jako symbol danego regionu nie podlegają z tego tytułu ochronie prawnej tak jak na przykład godło RP. Tym bardziej ochronie takiej nie podlegają anonimowe dzieła folklorystyczne, których nie jesteśmy w stanie ustalić ani twórcy ani czasu ich powstania. W związku z czym dozwolone jest wykorzystywanie takich wzorów graficznych w projektach ubrań, bez narażenia się na zarzut naruszenia cudzych praw autorskich, bowiem albo nie można ustalić ich autora albo prawa majątkowe do tych utworów dawno wygasły.

Nie mniej jednak ochronie na gruncie prawa autorskiego niewątpliwie podlegają utwory sztuki ludowej stworzone przez twórcę, który jest nam znany. W tym kontekście należy zwracać baczną uwagę na to, jaki folklorystycznego wzór zaczerpnięty ze sztuki ludowej zostanie umieszczony na projekcie ubrania. Czy jest to wzór powszechnie znany ale taki który wszedł na stałe do domeny publicznej? Czy też jest to wzór również powszechnie znany, ale taki którego autora jesteśmy w stanie ustalić? Jeśli na drugie pytanie odpowiedź jest twierdząca, wtedy aby zgodnie z prawem wykorzystywać taki wzór, niezbędne jest uzyskanie na to zgody jego twórcy. Tym samym, w zależności od odpowiedzi na dwa powyższe pytania, utwór sztuki ludowej będzie chroniony na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, bądź też nie będzie tej ochronie podlegał.