Prawa autorskie do fotografii
Ocena twórczego charakteru fotografii to chyba jedno z trudniejszych zadań w prawie autorskim. A z drugiej strony w branży modowej prawa autorskie do fotografii to bardzo istotna kwestia. Choć ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 1 ust. 2 wymienia utwory fotograficzne wśród przykładów przedmiotów prawa autorskiego, to nie zawsze fotografie będą stanowiły utwór w rozumieniu prawa autorskiego.
Zanim przeanalizujemy prawa autorskie do fotografii, to zacznijmy od początku. Czym jest utwór?
Zgodnie z definicją zawartą w art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).”
W świetle powyższej definicji dany wytwór może być uznany za „utwór” jeśli spełnia łącznie trzy przesłanki:
- stanowi rezultat pracy człowieka
- jest przejawem jego działalności twórczej
- posiada indywidualny charakter.
Oceniając twórcze cechy dóbr niematerialnych należy zawsze uwzględniać konkretny przypadek. Nie można z góry zakładać, iż dane dobro spełnia bądź nie spełnia cech utworu wskazanych w art. 1 ustawy o pr. aut. W oparciu o wywód Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 października 1997 roku należy przyjąć, iż „nie da się generalnie oznaczyć minimum indywidualności, które stanowiłoby wartość progową dla uzyskania ochrony w prawie autorskim i pozwalałoby w sposób dostatecznie bezpieczny rozróżnić wytwory intelektualne zdatne i niezdatne do ochrony. W każdym przypadku budzącym wątpliwości, to jest wtedy gdy indywidualność badanego wytworu intelektualnego nie jest intuicyjnie oczywista, zachodzi konieczność odwołania się do ocen wartościujących. W ocenach tych należy kierować się dyrektywą nakazującą uwzględniać aksjologiczne uzasadnienie norm prawa autorskiego, jak i właściwości wytworów intelektualnych poddanych ocenom wartościującym”.
W stosunku do fotografii zadanie jest tym bardziej utrudnione, że istnieje wiele odmian fotografii – produktowe, portretowe, reprodukcyjne itd., a nadto robienie zdjęć, w tym samemu sobie, czyli tzw. selfie, stało się tak powszechne, że w zasadzie można powiedzieć, że każdy z nas jest fotografem.
W branży modowej fotografia to jeden z kluczowych środków komunikacji z klientem. Począwszy od fotografii produktowych do sesji modowych, fotografia w modzie ma kapitalne znaczenie. Dlatego tak kluczowe jest prawidłowe określenie, które zdjęcia podlegają ochronie autorskoprawnej, a które nie.
Pewnych wskazówek w tym zakresie dostarcza uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w sprawie o sygn. akt I ACa 955/15, w którym Sąd podnosi, że: „W świetle art. 1 ust. 1 ustawy o Prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz.), dalej PrAut przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór), zaś dzieła fotograficzne zasadniczo należą do kategorii zdefiniowanej w tym przepisie (art. 1 ust. 2 pkt. 3 PrAut). Cechy zindywidualizowanej twórczości tracą niewątpliwie zdjęcia wytwarzane wedle określonego wzorca (schematu), którego źródłem może być ustawa (fotografie do dokumentów tożsamości, legitymacji itp.) lub służące celom badawczym, dokumentacyjnym i poglądowym (zdjęcia reprodukcyjne, rentgenowskie, katalogowe, ilustracje podręcznikowe itp.).
Przejawem twórczości w fotografowaniu jest uzyskany przez twórcę efekt świadomego wyboru: momentu fotografowania, punktu projekcji, kompozycji kadrowania, oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowanych efektów specjalnych oraz zabiegów zmierzających do nadania fotografii określonego charakteru nadającego jej indywidualne piętno (por. SN w wyroku z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 1096/00, OSNC 2003, nr 11, poz. 150).”
Mając powyższe na względzie należy zawsze dokładnie przeanalizować czy dana fotografia spełnia cechy utworu. Prawa autorskie do fotografii są bardzo istotne z punktu widzenia zarówno fotografa jak również podmiotu dla którego fotograf wykonuje zdjęcia, dlatego pewność prawna w tym zakresie i prawidłowe ułożenie stosunku prawnego są niezbędne.
Zdjęcie wykorzystane w niniejszym wpisie należy do Swaraj Tiwari i pochodzi ze strony unsplash.com – https://unsplash.com/@swarajtiwari