Drogi fotografie, czemu nie chcesz przenieść praw?
Sesje produktowe, sesje wizerunkowe, sesje lookbook’owe i można by tak w nieskończoność, bo świat mody jest wypełniony sesjami zdjęciowymi.
I choć widzę pewien postęp, bo jeszcze kilka lat temu prawie nikt nie zawierał umów na realizację sesji zdjęciowych, w tym tych dotyczących praw autorskich, to teraz coraz więcej marek modowych zawiera umowy z fotografami, ale pojawił się kolejny problem. Otóż niewielu fotografów, a przynajmniej nie od razu, chce przenosić prawa do fotografii na właścicieli marek.
W tym miejscu warto wskazać, że nie ma w naszym porządku prawnym zasady, że jeśli dzieło zostało wykonane na zlecenie jakiegoś podmiotu, to już z samego faktu wykonania go na zlecenie dochodzi do przeniesienia prawa. Zasada „bo on przecież robił to dla mnie, to ja mam do tego prawa” – niestety nie działa. Konieczna jest umowa przenosząca prawa autorskie.
Najczęściej pojawiającym się argumentem przeciwko przeniesieniu praw jest to, że fotograf nie chce „wyzbywać się” swoich praw i obawia się, że nie będzie mógł pokazać wykonanych przez siebie zdjęć w np. swoim portfolio na stronie internetowej.
W mojej ocenie, takie przekonanie fotografów wynika przede wszystkim z niewłaściwego rozumienia instytucji rozporządzania prawami autorskimi.
Pierwsze błędne przeświadczenie, to takie, że rozporządzenie prawami autorskimi wiąże się z wyzbyciem wszystkich praw jakie mogą fotografowi przysługiwać do zdjęć. Nie jest to prawda, albowiem rozporządzić można jedynie prawami autorskimi majątkowymi. Nie podlegają zbyciu autorskie prawa osobiste, czyli prawo do oznaczenia autorstwa, prawo do integralności utworu, czy prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności.
Jak można rozporządzić prawami autorskimi
W prawie autorskim wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje rozporządzenia autorskimi prawami majątkowymi:
- przeniesienie praw,
- udzielenie licencji.
Najprościej i najbardziej obrazowo różnice między tymi dwoma sposobami rozporządzenia prawami można wyjaśnić przyrównując je odpowiednio do sprzedaży i najmu nieruchomości. Przeniesienie praw to sprzedaż nieruchomości a licencja to najem. W umowie licencyjnej twórca upoważnia podmiot trzeci do korzystania z utworu. Licencja może być wyłączna albo niewyłączna.
Umowy dotyczące autorskich praw majątkowych są umowami z zakresu prawa cywilnego i co do zasady dotyczy ich ogólna zasada swobody umów wyrażona w art. 3531 kodeksu cywilnego — to znaczy, że strony mogą w zasadzie w dowolny sposób regulować postanowienia łączącego ich kontraktu. Warto jednak zwrócić uwagę, że rozdział 5 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zawiera pewne szczególne regulacje mające na celu ochronę twórcy, który co do zasady uważany jest za słabszą stronę umowy.
I np. w umowie przenoszącej prawa autorskie musi być wyraźnie wskazane, że chodzi o przeniesienie praw. W braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji – art. 65 pr. aut.
Bezwzględnie obowiązującym przepisem jest przepis wyrażony w art. 53 pr. aut., stanowiący, że umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinna być zawarta w formie pisemnej, a odstępstwo od tej zasady powoduje jej bezwzględną nieważność. Dlatego nie dojdzie do przeniesienia praw na podstawie faktury. Tak samo jest w przypadku umowy licencyjnej wyłącznej.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych musi określać, na jakich polach eksploatacji utwór będzie wykorzystywany. Nieważne są postanowienia umowy, które odnoszą się do nieistniejących pól eksploatacji czy też określających je zbyt ogólnie. Przykładowo zawarcie zapisu w umowie o treści „a ponadto zezwala się na wytwarzanie egzemplarzy utworu za pomocą potencjalnie nowych technik jego wytwarzania” będzie nieważne, ponieważ odnosi się do nieistniejących jeszcze pól eksploatacji, choć jak wskazuje E. Ferenc-Szydełko, w doktrynie nie ma zgodności co do tego, czy użyty w umowie zwrot o przeniesieniu praw lub zezwoleniu na korzystanie „na wszystkich polach eksploatacji” nie stoi w sprzeczności z nakazem „wyraźnego” wymienienia w umowie pól eksploatacji, o którym to stanowi art. 41, ust. 2 pr. aut. W mojej ocenie wystarczający jest zapis „na wszystkich istniejących w chwili zawierania niniejszej umowy polach eksploatacji”. Takie brzmienie jest absolutnym minimum.
Abstrahując od doktrynalnego sporu, zdecydowanie lepiej i bezpieczniej jest dokładnie określić w umowie przenoszącej majątkowe prawa autorskie pola eksploatacji, na których utwór będzie wykorzystywany.
Warto wspomnieć, że ustawodawca nie nakłada na strony umowy obowiązku odpłatności umowy przenoszącej majątkowe prawa autorskie, niemniej jednak w przypadku braku wyraźnego wskazania w umowie, że przeniesienie praw nastąpiło nieodpłatnie — twórcy należy się stosowne wynagrodzenie i to odrębnie na każdym polu eksploatacji.
Kolejną kwestią, o którą należy zadbać w umowie przenoszącej, jest zapewnienie sobie możliwości modyfikacji zdjęć. W tym celu umowa musi zawierać stosowne postanowienia dotyczące praw zależnych.
W umowie przenoszącej prawa autorskie warto również określić sposób oznaczenia autorstwa, ewentualnie przypadki, w których fotografie mogą być rozpowszechniane bez oznaczenia autorstwa np. na billbordach czy w reklamach prasowych.
Checklist’a do postanowień przenoszących prawa autorskie – elementy konieczne umowy przenoszącej prawa:
- wyraźne sformułowanie o przeniesieniu praw,
- dookreślenie przedmiotu przeniesienia praw – wskazanie utworów,
- wskazanie pól eksploatacji
- brak ograniczeń czasowych i terytorialnych,
- określenie wynagrodzenia
- określenie momentu przejścia praw autorskich,
- uregulowanie praw zależnych,
- dookreślenie sposobu oznaczenia autorstwa,
- uregulowanie warunków przeniesienia praw na nowych polach eksploatacji,
- przeniesienie własności egzemplarzy, na których utwór utrwalono.
Przykładowe postanowienia przenoszące prawa autorskie:
- Fotograf niniejszym zobowiązuje się do przeniesienia, w ramach wynagrodzenia określonego niniejszą umową — na rzecz Zamawiającego — całości autorskich praw majątkowych do fotografii powstałych w ramach niniejszej umowy — zwanych dalej łącznie „Utworami”. Przeniesienie następuje z chwilą zapłaty wynagrodzenia określonego niniejszą umową na rzecz Fotografa i nie wymaga dodatkowego oświadczenia Fotografa. Przeniesienie następuje bez ograniczeń czasowych i terytorialnych.
- Przeniesienie praw do Utworów następuje na wszystkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy, w tym w zakresie: utrwalania i zwielokrotniania wszelkimi dostępnymi technikami, w szczególności techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową; wprowadzenia Utworów do pamięci komputera lub innego urządzenia końcowego oraz jego digitalizację; wprowadzania do obrotu, użyczenia lub najemu, publicznego wyświetlania, odtwarzania, nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania Utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
- W ramach przeniesienia praw, o którym mowa w niniejszym paragrafie, Fotograf przenosi również na Zamawiającego prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego w zakresie i na polach eksploatacji wskazanych powyżej.
- Oznaczenie autorstwa Fotografa powinno nastąpić przez zamieszczenia jego imienia i nazwiska, a w mediach społecznościowych przez zamieszczenia nazwy jego konta. Fotograf wyraża natomiast zgodę na eksploatację Utworów w reklamach prasowych i na bilbordach bez oznaczenia jego autorstwa, a nadto upoważnia Zamawiającego do wykonywania w jego imieniu przysługujących Fotografowi autorskich praw osobistych, w szczególności Zamawiający upoważniony jest do decydowania o pierwszym publicznym ich udostępnieniu, do nadzoru autorskiego oraz decydowania o nienaruszalności ich formy i treści oraz ich rzetelnego wykorzystania (integralności).
- Z dniem dostarczenia przez Fotografa Utworów na Zamawiającego przechodzi własność egzemplarzy, na których zostały one dostarczone.
- W razie powstania nowych pól eksploatacji, które nie były znane w chwili zawierania niniejszej umowy,Fotograf zobowiązuje się dokonać przeniesienia na Zamawiającego autorskich praw majątkowych w odniesieniu do tych pól eksploatacji w ramach wynagrodzenia określonego niniejszą umową.
- Fotograf zobowiązany jest do nieudostępniania Utworów, w tym materiałów z backstage’u osobom trzecim i ich nierozpowszechniania, w tym do ich niezamieszczania w sieci teleinformatycznej, w tym na własnych kanałach w mediach społecznościowych, do dnia publicznej prezentacji kolekcji przez Zamawiającego.
- Fotograf zachowuje prawo do wykorzystywania Utworów w ramach swojego portfolio, w tym na swojej stronie interentowej, z tym, że Wykonawca może włączyć do swojego portfolio maksymalnie 10 (dziesięć) zdjęć wykonanych w ramach niniejszej umowy. W ramach informacji o Utworach każdorazowo będzie wskazywany Zamawiający jako właściciel marki, której produkty zostały utrwalone na fotografiach i na którego zlecenie fotografie zostały wykonane.
Dlaczego fotograf powinien przenieść prawa na markę?
Przeniesienie praw gwarantuje marce posiadanie praw do zdjęć. Ponadto, da się przenieść prawa w taki sposób, aby również interesy fotografa były zabezpieczone.
W umowach przenoszących prawa autorskie można zastrzec, że fotograf zachowuje prawo do rozpowszechniania zdjęć w ramach swojego portfolio, w tym na swojej stronie internetowej i profilach w mediach społecznościowych. Nadto, marka ma obowiązek oznaczać zawsze autorstwo zdjęć, chyba, że strony ustalą przypadki, w których takie oznaczenie nie będzie konieczne.
Jeśli chodzi o wynagrodzenie, to nie musi być ono tylko ryczałtowe. Można skonstruować wynagrodzenie w sposób mieszany np. ryczałt i później wynagrodzenie procentowe albo różne wysokości ryczałtów w zależności o rodzaju pola eksploatacji lub sposobu korzystania ze zdjęć.
Przeniesienie praw jest najkorzystniejsze dla właścicieli marek, którzy ponoszą koszty produkcji nie tylko samych towarów, które są fotografowane, ale również produkcji całej sesji zdjęciowej.
Rozumiem, że fotograf chce mieć kontrolę nad sposobem korzystania ze zdjęć, ale da się to zrobić również w umowach przenoszących prawa. Zaś brak przeniesienia prawa i np. licencja czasowa, powoduje niepewność w zakresie praw po stronie marki. Jak np. ryzyko co do tego, że fotograf nie przedłuży umowy licencyjnej albo ją wypowie i np. udzieli licencji innemu podmiotowi.
Brak umowy dotyczącej praw autorskich do zdjęć rodzi ryzyko postępowań sądowych.
Dobra umowa z fotografem zapewnia zabezpieczenie interesów obu stron.
Zdjęcie wyróżniające jest autorstwaPooja Chaudhary i pochodzi z Unsplash